Dağlık Karabağ sorunu yeniden alevlendi. 12 Azerbaycan Türk Askerinin şehitliği ve 100’e yakın Ermeni askerinin ölmesiyle neticelenen bir olay meydana geldi. 1993 yılından beri süregelen fakat her daim iki ülkeninde hazır bulunduğu bu kaotik durumun genel analizi oldukça önemli.

…

1826-28 yılında Rus Çarlığı ve Kaçar Devleti arasında meydana gelen savaş ve arkasından Türkmençay anlaşması Kafkasya Türkleri için dönüm noktası olmuştu. Kaçar Devleti kaybettiği savaş neticesinde Rusya çarlığına Aras nehrinin kuzeyini teslim etmek zorunda kalmıştı. Aras nehrinin kuzeyi bugün ki Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan coğrafyasının bir bölümü iken güneyi Tebriz başkenti olan Güney Azerbaycan Eyaletidir. Bu anlaşma neticesinde iki ana parçaya ve alt bölümlerde de onlarca hanlığa ve daha alt bölümlerde onlarca beyliğe bölünen coğrafyanın akıbetini artık Türkler değil Ruslar ve Farslar belirleyecekti.

…

1501 yılında bugün ki İran Toprakları içerisinde bulunan Erdebil şehrinde doğan Safeviyye tarikatı zamanla güçlenmişti. Osmanlı Devletine tabi olmak istemeyen Türkmen aşiretleri ve o bölgede birçok Türk devleti arasında el değiştiren Türkmen aşiretleri zamanla yeni doğan bu devlete bağlılık bildirmişlerdi. Mezhepsel niteliği 12 imam düsturu üzerinde gelişen bu tarikat çok kısa bir sürede Şah İsmail Hatayi’nin 17 yaşında hükümdar olmasıyla devletleşti. Uzun süre Osmanlı ve Safevi hanedanları arasında el değiştiren bir coğrafya oldu günümüz Azerbaycan coğrafyası. Afşar boylu bu hanedan ve tebaası, Osmanlı, Özbek ve Altınordu devletiyle güç yarıştırdığı savaşlarda bulundu. Zaman Zaman Babür Şah Türk devleti ile de müttefiklik yapmıştı. Bu hanedan yerini Kaçar Hanedanlığına bırakmıştı bırakmasınada asıl düşman kuzeyde büyümekteydi.

…

Kazan Şehrinin işgaliyle başlayan Rus büyümesi küçük Türk devletlerinin işgaliyle devam etmekte iken daha güçlü olan Türk devletleri ise kendi aralarında mücadele etmekteydi. 19 asır Rusların altın asrıydı. Bitmeyen iştahı hep Türk coğrafyası üzerineydi. Osmanlı ve Kaçar Devletinin topraklarını çerez niyetine tüketmekteydi. İkisiyle yaptığı birçok savaşı kazanan Çarlık Rusya’sı, günümüze kadar devam eden Rus hâkimiyetini oluşturmuştu.

…

Kafkasya dediğimiz bölgede ise asıl son 1828 Türkmençay anlaşmasıyla gerçekleşmişti. Ruslar kuzey üzerindeki hâkimiyeti alırken Farslarda 1912 güney üzerindeki hâkimiyeti, Pehlevi Hanedanlığıyla ele almıştı.

…

1828 yılı Osmanlı Devleti içinde kötü bir yıldı. Ruslar, Doğu Anadolu ve Kafkasya’daki Ermenilerle işbirliğine başlamıştı. Rusya, bünyesinde dağınık olarak yaşayan Ermenileri yavaş yavaş Revan bölgesine iskân etmeye başladı. Otonom bölge olan Revan Hanlığı, Kazak-Borçalı Hanlığı ve Gence Hanlığı üzerindeki baskısını iyice artırarak, Ermeni nüfusunun kontrolü ele geçirmesi hususunda tüm desteğini artırdı.

1877-78 Osmanlı-Rus savaşı coğrafyadaki tüm Müslüman nüfus için tam bir kâbustu. 1898- 1923 yılları Kafkasya Müslümanlarının, Anadolu’ya yoğun göçüne şahitlik eden yıllardı. Ermeni çeteleri ve Rus baskıları bölgedeki önemli bir Müslüman nüfusun Anadolu’ya kaymasına sebep olmuştu.

…

1920 Azerbaycan Demokratik Cumhuriyet kurulmuştu kurulmasına ama SSCB işgali, ömrünün uzun olmamasına sebep olmuştu. Revan ve Gökçe arasındaki bölge 100 yılda Ermenileştirildi. SSCB döneminde de Rus Çarlığı asimile politikaları devam edip, Stalin’in halklar terminolojisi ile Ermenistan dediğimiz çıban tamamen oluşturulmuştu.

…

Rahmetli Bahtiyar Vahapzade’nin dediği gibi “ Göz ile Kaş arasındaki çıban “ dı. Ermeniler, fıtratlarının gereğini yerine getirmekten geri durmuyor her fırsatta isyan ve zulümlerini devam ettirmişlerdi. Z.Balayan denen Ermeni askeri doktorunun(!) 12 yaşındaki çocuğunun derisini canlı canlı yüzerek ölüm anı deneyi halen ruhumuzun en derin yaralarından birisidir. Karabağ Azerbaycan Devletinin ve Türk Milletinin en büyük acılarından ve özlemlerinden birisidir.

Yavuz Bülent Bakilerin dediği gibi Azerbaycan yüreğimizde bir şahdamardır. Orası kesilse bu beden yok olur.

(*) Yavuz Bülent Bakilerin Eşsiz eserlerinden birisidir.